Autor dr inż. Anna Rolewicz-Kalińska
Zasady magazynowania odpadów medycznych w miejscu powstawania (w podmiotach leczniczych) zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 5 października 2017 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi [1]. Zgodnie z rozporządzeniem odpady medyczne dzieli się ze względu na ich właściwości na trzy zasadnicze kategorie zróżnicowane z uwagi na właściwości: odpady medyczne zakaźne; odpady medyczne niebezpieczne, inne niż zakaźne; odpady medyczne inne niż niebezpieczne.
Te trzy kategorie są gromadzone w pojemnikach/workach rozróżnianych kolorystycznie. Szczegółowy podział odpadów medycznych, z uwzględnieniem ich rodzajów zgodnie z katalogiem odpadów [2] i przypisanego koloru pojemników/worków, przedstawia tabela nr 1.
Tabela nr 1. Rodzaje odpadów medycznych
Jest to wstępne magazynowanie odpadów przez ich wytwórcę – zgodnie z ustawą o odpadach [3]. W przypadku odpadów medycznych należy jednak wyraźnie rozróżnić dwa pojęcia: przechowywanie w miejscu powstawania i wstępne magazynowanie. Pierwsze z nich odnosi się do okresu w który worek/pojemnik na odpady medyczne jest otwarty i gromadzone są w nim odpady, bezpośrednio w miejscu udzielania świadczenia zdrowotnego. Drugie odnosi się do dedykowanego miejsca lub urządzenia, w których odpady są magazynowane do momentu odebrania przez specjalistyczny podmiot zmianujący się przetwarzaniem odpadów medycznych. Na rys. 1 przedstawiono wymagania dotyczące czasu przechowywania odpadów medycznych w miejscu ich powstawania.
Magazynowanie odpadów medycznych powinno się odbywać się w sposób selektywny, zgodnie z wymaganiami rozporządzenia w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi [1], w odpowiednio przystosowanych do tego celu pomieszczeniach lub urządzeniach chłodniczych przeznaczonych wyłącznie do magazynowania odpadów medycznych (stacjonarnych lub przenośnych). Są to obligatoryjne wymagania minimalne wynikające z przepisów prawa.
Zgodnie z rozporządzeniem [1] pomieszczenie przeznaczone do magazynowania odpadów medycznych powinno posiadać niezależne wejście, zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych, co chroni przed potencjalnym nieuprawnionym dostępem. Ściany i podłogi pomieszczenia muszą być wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających skuteczną dezynfekcję, co pozwala na utrzymanie wysokiego poziomu higieny. Dodatkowo, przestrzeń musi być zabezpieczona przed dostępem owadów, gryzoni i innych zwierząt, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń związanych z odpadami medycznymi. Drzwi wejściowe do pomieszczenia nie mogą posiadać progów, a ich szerokość i wysokość muszą umożliwiać swobodny dostęp, co ułatwia transport odpadów medycznych. W pomieszczeniu wymagane są wydzielone i oznakowane miejsca lub boksy, które pozwalają na segregację odpadów medycznych w zależności od ich rodzaju. Jednak w przypadku przechowywania odpadów medycznych w oznakowanych, szczelnie zamkniętych pojemnikach lub kontenerach, dopuszcza się brak wyodrębnionych boksów. Ważnym elementem jest także wyposażenie pomieszczenia w termometr umożliwiający monitorowanie temperatury wewnętrznej, co ma kluczowe znaczenie dla przechowywania odpadów medycznych wymagających chłodzenia.
Pomieszczenie musi być również wyposażone w wentylację zapewniającą podciśnienie z filtracją odprowadzanego powietrza, co minimalizuje ryzyko emisji szkodliwych substancji z odpadów medycznych. Dopuszcza się zastosowanie wentylacji grawitacyjnej pod warunkiem, że odpady medyczne są przechowywane w szczelnych, oznakowanych pojemnikach lub kontenerach. W celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się odpadów medycznych, pomieszczenie powinno być wyposażone w zabezpieczenia techniczne, które obejmują również gromadzenie ewentualnych odcieków z odpadów medycznych.
Jeśli do magazynowania odpadów medycznych stosuje się stacjonarne urządzenie chłodnicze (alternatywnie dla pomieszczenia do magazynowania odpadów medycznych), to musi ono być również chronione przed dostępem osób nieupoważnionych. Ściany oraz podłogi urządzenia powinny być wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających skuteczną dezynfekcję, co ułatwia utrzymanie czystości. Niezbędne jest także zabezpieczenie przed dostępem owadów, gryzoni i innych zwierząt, co minimalizuje ryzyko skażenia przechowywanych materiałów. Drzwi wejściowe urządzenia muszą być bez progu, a ich szerokość i wysokość powinny zapewniać swobodny dostęp. Wewnątrz urządzenia powinien znajdować się termometr umożliwiający dokładny pomiar temperatury. Ważnym elementem jest również zamknięcie drzwi, które musi umożliwiać ich otwarcie od wewnątrz, co jest istotne ze względów bezpieczeństwa. Na koniec, przed wejściem do urządzenia powinien znajdować się przedsionek, pełniący funkcję dodatkowej strefy ochronnej.
Przenośne urządzenie chłodnicze do magazynowania odpadów medycznych powinno być wykonane z materiałów o gładkiej i łatwo zmywalnej powierzchni, co umożliwia jego regularne czyszczenie oraz dezynfekcję. Konstrukcja urządzenia powinna ograniczać dostęp owadów, gryzoni oraz innych zwierząt. Dodatkowo, urządzenie powinno zapewniać ograniczony dostęp osób nieupoważnionych. Wewnątrz musi być termometr, tak jak w przypadku pomieszczenia i stacjonarnego pomieszczenia chłodniczego.
Różnica pomiędzy urządzeniem stacjonarnym a przenośnym polega na tym, że to urządzenie stacjonarne to takie, które jest na stałe zainstalowane w danym miejscu, podczas gdy urządzenie przenośne jest przeznaczone do łatwego przemieszczania i może być używane w różnych lokalizacjach.
W międzynarodowych dokumentach dotyczących odpadów medycznych również można znaleźć wytyczne dotyczące zasad ich magazynowania w miejscu wytworzenia.
W dokumencie Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża „Gospodarowanie odpadami medycznymi” wskazano, że miejsce magazynowania odpadów medycznych musi spełniać określone wymagania techniczne i higieniczne, które zapewniają bezpieczeństwo oraz zgodność z obowiązującymi przepisami. Przestrzeń ta musi być zamknięta, a dostęp do niej ograniczony. Pomieszczenie powinno być oddzielone od miejsc przechowywania żywności, aby uniknąć ryzyka kontaminacji. Obszar magazynowania odpadów medycznych powinien być zadaszony i osłonięty przed promieniowaniem słonecznym, co chroni odpady medyczne przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Podłoga w takim miejscu musi być wodoodporna i wyposażona w odpowiedni system odprowadzania wody, co ułatwia czyszczenie oraz ogranicza ryzyko wycieków. Przestrzeń powinna być łatwa do utrzymania w czystości oraz zabezpieczona przed dostępem gryzoni, ptaków i innych zwierząt, co zapewnia odpowiedni poziom higieny. Obszar magazynowania musi umożliwiać łatwy dostęp zarówno do transportu na miejscu, jak i poza nim.
Dodatkowo w miejscu magazynowania odpadów medycznych należy zapewnić dobrą wentylację i oświetlenie, co ułatwia pracę i minimalizuje ryzyko związane z przechowywaniem odpadów. Przestrzeń powinna być podzielona, aby umożliwić segregację różnych rodzajów odpadów medycznych, zgodnie z obowiązującymi standardami. W przypadku, gdy spalanie jest metodą unieszkodliwiania odpadów medycznych, magazyn powinien znajdować się w pobliżu spalarni. W pobliżu miejsca magazynowania powinny być dostępne urządzenia do mycia. Przy wejściu należy umieścić znaki ostrzegawcze, takie jak „Zakaz wstępu osobom nieupoważnionym” lub „Ryzyko zakażenia”, które informują o potencjalnym zagrożeniu i zwiększają bezpieczeństwo.
Według wytycznych WHO opisanych w dokumencie „Bezpieczne zarządzanie odpadami z działalności opieki zdrowotnej” warunki przechowywania odpadów medycznych obejmują wymagania ogólne i specyficzne dla różnych rodzajów odpadów.
W dokumencie wskazano, że pomieszczenie magazynowe powinno posiadać nieprzepuszczalną, twardą podłogę z dobrym systemem drenażu, co umożliwia łatwe czyszczenie i dezynfekcję. Musi być zamknięte i oddzielone od pomieszczeń zaopatrzeniowych lub miejsc przygotowywania żywności. Ważne jest również zapewnienie dobrego oświetlenia i co najmniej pasywnej wentylacji. Pomieszczenie powinno być zamykane, aby zapobiec nieautoryzowanemu dostępowi, chronione przed światłem słonecznym oraz niedostępne dla zwierząt, owadów i ptaków. Dodatkowo wymagane jest odpowiednie zaopatrzenie w wodę do celów czyszczenia oraz sprzęt do ograniczania wycieków.
Odpady zakaźne powinny być przechowywane w obszarach oznaczonych odpowiednimi znakami zagrożenia biologicznego. Podłogi i ściany muszą być uszczelnione lub wyłożone kafelkami, aby umożliwić łatwą dezynfekcję. Optymalna temperatura przechowywania wynosi od 3°C do 8°C, jeśli odpady są przechowywane dłużej niż tydzień. W przypadku braku chłodzenia, czas przechowywania powinien wynosić maksymalnie 72 godziny zimą i 48 godzin latem w klimacie umiarkowanym, a w ciepłych klimatach 48 godzin w chłodniejszym sezonie i 24 godziny w gorącym.
Odpady patologiczne wymagają warunków podobnych do tych dla odpadów zakaźnych. W tym przypadku szczególną uwagę należy zwrócić na zamykanie części ciała w workach, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia przed obsługą lub utylizacją.
Odpady chemiczne powinny być przechowywane w zamkniętych pomieszczeniach, oddzielonych od innych rodzajów odpadów. Przechowywanie płynnych substancji chemicznych musi uwzględniać zbiorniki ściekowe lub pojemniki wyłapujące, aby zbierać wszelkie ewentualne wycieki. Strefy magazynowe muszą być wyraźnie oznakowane zgodnie z klasą zagrożenia, np. wybuchowe, łatwopalne, żrące. Na miejscu powinny być dostępne zestawy do usuwania wycieków oraz sprzęt ochronny.
Polskie przepisy dotyczące magazynowania odpadów medycznych w miejscu wytworzenia spełniają standardy zawarte w międzynarodowych wytycznych, takich jak zalecenia Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (2011) i WHO (2014). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2017 r. określa podział odpadów na trzy kategorie (zakaźne, niebezpieczne, inne) oraz wymóg stosowania oznakowanych pojemników, co odpowiada międzynarodowym standardom.
Podobnie jak w przytoczonych wytycznych, polskie regulacje wymagają, aby magazyny odpadów były zabezpieczone, łatwe do czyszczenia i odpowiednio wentylowane. Należy jednak pamiętać, że jeśli odpady medyczne z miejsca ich bezpośredniego wytworzenia (np. gabinetu zabiegowego) trafiają do pomieszczenia pośredniego, przed przewianiem ich do magazynu odpadów medycznych – np. brudownika, to musi ono spełniać wszystkie wymagania dla miejsc tymczasowego magazynowania odpadów medycznych lub być wyposażone w stacjonarne lub przenośne urządzenie chłodnicze.
Spis literatury
[1] Minister Zdrowia. (2017). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 października 2017 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi. Dz.U. 2017 poz. 1975.
[2] Minister Klimatu. (2020). Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów. Dz.U. 2020 poz. 10.
[3] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. (2012). Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Dz.U. 2013 poz. 21 z późn. zm.
[4] International Committee of the Red Cross. (2011). Medical waste management. Geneva, Switzerland: International Committee of the Red Cross. Retrieved from www.icrc.org
[5] World Health Organization. (2014). Safe management of wastes from health-care activities (2nd ed.). Geneva, Switzerland: World Health Organization. ISBN: 978-92-4-154856-4.