Kontekst badania
Sektor opieki zdrowotnej generuje znaczące obciążenie środowiskowe — odpowiada za ponad 4,4% globalnych emisji netto gazów cieplarnianych, a w krajach uprzemysłowionych nawet do 10%. Szpitale są szczególnie energochłonne i wytwarzają znaczne ilości odpadów. W tym kontekście gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) stanowi obiecującą strategię redukcji wpływu środowiskowego, szczególnie w procesach zamówień publicznych.
Cele i hipotezy
Głównym celem badania było zrozumienie, jak zamówienia publiczne w norweskich szpitalach mogą wspierać transformację w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). Autorzy postawili trzy pytania badawcze: Jakie są główne motywacje wdrażania GOZ w norweskich szpitalach? Jakie bariery utrudniają wdrożenie GOZ w sektorze opieki zdrowotnej? Jakie czynniki sprzyjają skutecznemu wdrożeniu GOZ w procesach zamówień?
Metody badawcze
Zastosowano jakościową metodę badań opartą na wielostudium przypadku. Przeprowadzono wywiady z dziewięcioma przedstawicielami pięciu organizacji: dwóch dużych szpitali publicznych, centralnej jednostki zamówień oraz trzech dostawców sprzętu medycznego. Dane poddano analizie tematycznej i porównawczej, uwzględniając perspektywy interesariuszy.
Rezultaty badań i ich interpretacja
Analiza wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami szpitali, jednostek zamówień publicznych oraz dostawców medycznych wykazała, że idea gospodarki o obiegu zamkniętym jest znana i ogólnie akceptowana wśród interesariuszy norweskiego systemu ochrony zdrowia. Większość respondentów rozumiała GOZ jako podejście oparte na minimalizacji odpadów, przedłużaniu cyklu życia produktów oraz ponownym wykorzystaniu materiałów. Niemniej jednak, między deklarowanym poparciem a rzeczywistym wdrażaniem koncepcji występowała wyraźna luka, co wynikało z wielu uwarunkowań instytucjonalnych, prawnych i technicznych.
Wśród najczęściej wymienianych motywacji do wdrażania zasad GOZ znalazły się: troska o środowisko naturalne, chęć zmniejszenia emisji i zużycia zasobów oraz rosnąca świadomość klimatyczna. Dodatkowo, kryzysy takie jak pandemia COVID-19 unaoczniły, jak bardzo sektor zdrowia uzależniony jest od zewnętrznych łańcuchów dostaw. W związku z tym wielu decydentów postrzegało GOZ również jako strategię zwiększającą bezpieczeństwo i samowystarczalność instytucji. Zwracano też uwagę na presję regulacyjną ze strony państwa oraz rosnące oczekiwania społeczne i reputacyjne wobec szpitali jako instytucji publicznych.
Jednak pomimo tych pozytywnych impulsów, wdrożenie rozwiązań cyrkularnych było ograniczone przez szereg barier. Wskazywano na problemy natury prawnej, takie jak brak możliwości ponownego użycia niektórych produktów medycznych z uwagi na przepisy bezpieczeństwa lub interpretacje regulacji dotyczących urządzeń jednorazowego użytku. Z perspektywy finansowej, dużym wyzwaniem okazywały się koszty początkowe inwestycji w infrastrukturę lub technologie wspierające GOZ – często nie do pogodzenia z naciskiem na krótkoterminową efektywność ekonomiczną. Inną przeszkodą była organizacja samych przetargów – system zamówień publicznych oparty był głównie na kryterium najniższej ceny, co nie sprzyjało wyborowi rozwiązań bardziej zrównoważonych, ale droższych w zakupie, choć tańszych w całym cyklu życia.
Również problemy z jakością materiałów pochodzących z recyklingu oraz obawy o bezpieczeństwo pacjentów i jakość usług stanowiły poważną barierę dla personelu szpitalnego. Wiele osób, zwłaszcza z obszaru klinicznego, wyrażało rezerwę wobec stosowania komponentów ponownego użytku, uznając produkty nowe za bezpieczniejsze i bardziej niezawodne. Obawy te często nie były podparte danymi, ale miały charakter kulturowy i psychologiczny.
Pomimo powyższych trudności, zidentyfikowano również czynniki, które mogą znacząco sprzyjać wdrażaniu gospodarki o obiegu zamkniętym. Kluczowym elementem okazało się silne wsparcie ze strony kierownictwa instytucji – tam, gdzie liderzy aktywnie promowali zmiany i nadawali im priorytet strategiczny, inicjatywy GOZ miały większe szanse powodzenia. Duże znaczenie miała także współpraca pomiędzy interesariuszami, zwłaszcza w fazie przetargowej – prowadzenie dialogu z dostawcami przed ogłoszeniem postępowania pozwalało lepiej zrozumieć możliwości rynkowe oraz wspólnie wypracować realne, zrównoważone kryteria zakupowe.
Wskazano również na konieczność inwestowania w edukację pracowników oraz w tworzenie systemów umożliwiających monitorowanie cyklu życia produktów i przepływów materiałowych. Dane te mogą wspierać podejmowanie decyzji zakupowych opartych na ocenie wpływu środowiskowego, a nie tylko na cenie jednostkowej. Zauważono także, że działania podejmowane wspólnie przez kilka szpitali – np. standaryzacja procedur czy koordynacja zamówień – pozwalają osiągnąć efekt skali i zwiększyć siłę przetargową wobec dostawców.
Ogólnie rzecz biorąc, badanie potwierdza, że choć świadomość potrzeby wdrażania zasad GOZ w sektorze ochrony zdrowia rośnie, to konieczne są głębokie zmiany organizacyjne i systemowe. Transformacja zamówień publicznych z transakcyjnych w relacyjne, opartych na długofalowej współpracy, jest wskazywana jako jeden z warunków sukcesu. Jednocześnie autorzy podkreślają, że implementacja GOZ nie może być realizowana wyłącznie z poziomu szpitali – wymaga wsparcia legislacyjnego, standardów branżowych oraz systemowego podejścia ze strony władz publicznych.
Wnioski
Badanie wykazało, że skuteczne wdrażanie GOZ w zamówieniach publicznych w sektorze zdrowia wymaga podejścia systemowego, silnego zaangażowania kierownictwa, wsparcia regulacyjnego oraz włączenia wszystkich interesariuszy w proces współtworzenia rozwiązań. Kluczowym elementem jest przekształcenie zamówień z transakcyjnych w relacyjne, co może umożliwić bardziej zrównoważone praktyki zakupowe.
Ograniczenia zakresu badawczego
Ograniczenia obejmują małą próbę badawczą (9 respondentów), ograniczoną do norweskiego systemu zamówień publicznych. Wyniki mają charakter analityczny i nie są statystycznie uogólnione. Ze względu na ograniczony czas i dostępność uczestników niektóre perspektywy mogły nie zostać uwzględnione. Mimo to uzyskane dane zapewniają cenny wgląd w rzeczywiste praktyki wdrażania GOZ w sektorze ochrony zdrowia.
Artykuł opublikowano w Sustainable Futures.