Autor: dr inż. Anna Rolewicz-Kalińska
Około 85% wszystkich odpadów wytwarzanych przez placówki opieki zdrowotnej to odpady inne niż niebezpieczne, podczas gdy 15% to odpady niebezpieczne, w tym odpady zakaźne, toksyczne lub radioaktywne. Klasyfikacja odpadów medycznych dzieli je najogólniej na: odpady medyczne niebezpieczne (np. zakaźne, toksyczne i radioaktywne) i odpady medyczne nieszkodliwe (niezanieczyszczone środki ochrony osobistej). Najwięcej odpadów medycznych niebezpiecznych powstaje na oddziałach chirurgicznych, anestezjologii i intensywnej terapii oraz przy łóżkach „ostrych” (opieka na szpitalnych oddziałach ratunkowych).
Metaanaliza praktyk gospodarowania odpadami medycznymi i opieki zdrowotnej w 78 krajach wykazała, że 45% pracowników było świadomych i posiadało wiedzę na temat prawidłowego postępowania z odpadami medycznymi. Około 40% pracowników doznało obrażeń podczas postępowania z odpadami medycznymi, w tym schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego, urazów oczu, infekcji skóry i niepełnosprawności. Wytwarzanie odpadów medycznych wynosiło średnio 2 kg/łóżko/dzień, wahając się od 0,3 do 8,4 kg/łóżko/dzień. Wśród odpadów medycznych tworzywa sztuczne stanowiły około 36% całkowitej ilości wytworzonych odpadów. Średnio tylko 33,4% odpadów medycznych było segregowanych w badanych krajach, a średnio tylko 41% pracowników zostało przeszkolonych w zakresie unieszkodliwiania odpadów medycznych.
Odpady niebezpieczne to szczególny rodzaj odpadów, który, jeśli nie zostanie odpowiednio przetworzony, może stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Wśród odpadów niebezpiecznych można wyróżnić odpady zakaźne, które zawierają potencjalnie szkodliwe mikroorganizmy mogące rozprzestrzeniać się wśród personelu medycznego, pacjentów szpitali i ogółu społeczeństwa, powodując poważne choroby. Personel medyczny jest szczególnie narażony na to ryzyko. Najczęstszym zabiegiem medycznym, który wiąże się z ryzykiem transmisji zakażenia, jest wykonywanie iniekcji. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na całym świecie każdego roku podaje się około 16 miliardów zastrzyków. Jednak, jeśli nie przestrzega się środków ostrożności, a igły i strzykawki nie są odpowiednio zbierane i unieszkodliwiane, ryzyko zranienia ostrymi narzędziami wzrasta wśród personelu medycznego, osób zajmujących się odpadami i osób je zbierających.
Lokalizacja miejsc magazynowania odpadów w placówkach ochrony zdrowia musi być odpowiednio zdefiniowana i mieć odpowiednią wielkość. Odpady medyczne są często klasyfikowane jako niebezpieczne, jednak z uwagi na koszty i uwarunkowania nie są codziennie transportowane w celu ostatecznego unieszkodliwiania. Zamiast tego każdy szpital ma okres „tymczasowego magazynowania” tych odpadów, który różni się w zależności od kraju. Na przykład w Europie czas ten waha się od 28 do 90 dni, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych czas tymczasowego magazynowania może trwać do 90 dni w przypadku dużych wytwórców i 180 dni w przypadku małych. W Europie Wschodniej i Afryce czas tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych może być nieokreślony. Jednak ze względu na swoje niebezpieczne właściwości odpady medyczne przeznaczone do tymczasowego magazynowania powinny być przechowywane w lokalizacjach wybieranych według szeregu kryteriów. Konkretnie, magazyn powinien mieć następujące cechy: nie podlegać zalaniu, znajdować się z dala od działalności personelu, mieć wydzielone miejsce na odpady niebezpieczne, znajdować się w pewnej odległości od ruchu pieszego i kołowego, być chroniony przed działaniem warunków zewnętrznych, mieć dobrą wentylację i zapewniać system drenażowy i materiał absorbujący wycieki. Ponadto odpady płynne powinny być przechowywane w zbiornikach, a odpady stałe powinny być przechowywane w bunkrach, silosach i kontenerach. Pojemniki zawierające odpady łatwopalne lub reaktywne muszą znajdować się co najmniej 15,24 m od granicy nieruchomości obiektu. Ponadto niebezpieczne odpady przechowywane na zewnątrz muszą znajdować się co najmniej 15,24 m od wód powierzchniowych. Pojemniki muszą być obojętne, nie reagować z odpadami niebezpiecznymi, być wytrzymałe i w dobrym stanie, wolne od przecieków, wad konstrukcyjnych lub rdzy, czyste i nadawać się do przechowywania w zamknięciu, z wyjątkiem sytuacji, gdy odpady są dodawane lub usuwane. Ponadto zawartość nie powinna wydostawać się podczas normalnego użytkowania, a pojemniki powinny być odpowiednio duże w stosunku do ilości/objętości odpadów, aby nie były przepełnione. Równie ważne jest, aby wszystkie pojemniki były wyraźnie oznaczone zawartością odpadów i rodzajem zagrożenia.
Odpady zakaźne powinny być poddawane podciśnieniu, ponieważ mogą one zainfekować budynek i jego mieszkańców. Dlatego odpady medyczne powinny być profesjonalnie przetwarzane zgodnie z lokalnymi przepisami i międzynarodową konwencją dotyczącą odpadów niebezpiecznych. Istnieje wiele technik inżynieryjnych służących do przetwarzania odpadów medycznych, w tym spalanie, obróbka cieplna, obróbka biologiczna, składowanie na wysypiskach, neutralizacja, makrokapsułkowanie i usuwanie odpadów w głębokich studniach.
Ponadto, ponieważ powietrze wylotowe może wpływać na jakość powietrza na zewnątrz i zakażać populację (szczególnie jeśli pochodzi ze szpitali, w których występują choroby zakaźne), powietrze to powinno zostać poddane obróbce przed wypuszczeniem na zewnątrz. WHO stwierdziła, że SARS-CoV-2 (wirus powodujący COVID-19) może być przenoszony przez powietrze atmosferyczne na duże odległości. Ponieważ ten wirus rozprzestrzenia się w powietrzu, władze powinny być świadome, że powietrze wylotowe może zawierać potencjalnie niebezpieczne cząstki, bioaerozole lub gazy w stężeniach wystarczająco wysokich, aby można je było uznać za szkodliwe. Dlatego powietrze wylotowe z magazynów powinno być zbierane i oczyszczane zgodnie z dopuszczalnymi praktykami inżynieryjnymi. Zgodnie z przeprowadzonym badaniem badaniami zasugerowano, aby powietrze wylotowe było poddawane obróbce światłem ultrafioletowym (UV). Ozon może być skuteczny w oczyszczaniu powietrza wylotowego. Ozon i promieniowanie UV mogą łatwo zniszczyć wirusy i bakterie.
Pandemia COVID-19 doprowadziła do znacznego wzrostu wytwarzania odpadów medycznych. W przykładowym badaniu prowadzonym w szpitalach w Teheranie wytwarzanie odpadów na łóżko szpitalne wzrosło o 45,8%. Nastąpiła też zmiana składu odpadów – wzrósł udział odpadów zakaźnych i ostrych. Wzrost ilości i jakości wytwarzanych odpadów doprowadził do braku możliwości magazynowania i przetwarzania: Szpitale stanęły w obliczu wielu wyzwań i trudności związanych z magazynowaniem i przetwarzaniem. W przytoczonym badaniu szpitale publiczne odnotowały 26,9% niedobór pojemności magazynowania odpadów. Szpitale próbowały się dostosować zwiększając częstotliwość odbioru odpadów. Biorąc powyższe pod uwagę, bardzo ważne jest wdrażanie odpowiednich rozwiązania w zakresie zarządzania odpadami, w tym skuteczna segregacja odpadów, zwiększone uruchamianie autoklawów i przetwarzanie odpadów na miejscu. W omawianym przykładzie strategie te zapobiegły potencjalnemu kryzysowi w zakresie zarządzania odpadami.
Podobne doświadczenie pokazał przykład Wuhan. W okresach szczytowych zapotrzebowanie na codzienną odpadów medycznych było ponad pięciokrotnie większe niż normalne dzienne zapotrzebowanie. W mieście wdrożono działanie mobilnych obiektów unieszkodliwiania odpadów medycznych i wykorzystano spalarnie odpadów komunalnych. W ten szybki sposób Wuhan, poprawiło swoje możliwości przetwarzania i zarządzania odpadami medycznymi. Ten przykład pokazuje jak ważne jest wypracowanie planu zarządzania kryzysowego odpadami medycznymi, co wydaje się kluczowe dla zminimalizowania ryzyka dla zdrowia ludzi. Ważnym aspektem tego planu jest pojemność magazynowa odpadów medycznych, która powinna zostać ulepszona w placówkach ochrony zdrowia. Na podstawie średnich danych sprzed pandemii COVID-19 i codziennej produkcji, potrzeba pięciokrotnie większej dostępnej przestrzeni. Należy wdrożyć pewne działania modernizacyjne, które obejmują mobilne szpitale kabinowe, szpitale specjalistyczne i miejskie szpitale niepubliczne, które mają stosunkowo mało miejsca, aby przynajmniej utworzyć tymczasowe obszary magazynowania odpadów medycznych. Ponadto, tymczasowe pojemniki należy stosować w sytuacjach awaryjnych. Na podstawie doświadczeń Wuhan podczas pandemii (na przykładzie COVID-190), zaleca się 0,58 pojemnika i 0,25 m2 powierzchni magazynowej na każde łóżko szpitalne.
Zgodnie z wytycznymi różnych państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) odpady medyczne wytwarzane podczas pandemii COVID-19 są uważane za odpady zakaźne, a zdolność do gospodarowania tymi odpadami powinna zostać zwiększona. Powinny istnieć odpowiednie obiekty do tymczasowego przechowywania odpadów, jeśli występują jakiekolwiek problemy związane ze spalaniem lub zdolnością do ich unieszkodliwiania. Odpady powinny być przechowywane w szczelnie zamkniętych pojemnikach znajdujących się w kontrolowanych miejscach (magazynach), do których wstęp mają wyłącznie upoważnieni pracownicy. Na powierzchniach zewnętrznych i wewnętrznych należy stosować środki dezynfekujące w celu uniknięcia możliwego przenoszenia wirusa. Wszyscy pracownicy pracujący w tym obszarze powinni przestrzegać odpowiednich środków bezpieczeństwa. Dezynfekcja odpadów, a następnie ich odpowiednia segregacja i obróbka na miejscu, może zapewnić lepsze i zdrowsze zarządzanie odpadami medycznymi. Aby pomieścić nadmiar odpadów medycznych, mobilne przetwarzanie i strategie tymczasowego przechowywania odpadów medycznych mogą pomóc w zrównoważonym zarządzaniu odpadami medycznymi bez dalszego rozprzestrzeniania epidemii/pandemii.
Literatura:
- Attrah, M., Elmanadely, A., Akter, D., & Rene, E. R. (2022). A review on medical waste management: treatment, recycling, and disposal options. Environments, 9(11), 146.
- Janik-Karpinska, E., Brancaleoni, R., Niemcewicz, M., Wojtas, W., Foco, M., Podogrocki, M., & Bijak, M. (2023, January). Healthcare waste—a serious problem for global health. In Healthcare (Vol. 11, No. 2, p. 242). MDPI.
- Kaposi, A., Nagy, A., Gomori, G., & Kocsis, D. (2024). Analysis of healthcare waste and factors affecting the amount of hazardous healthcare waste in a university hospital. Journal of Material Cycles and Waste Management, 26(2), 1169-1180.
- Singh, N., Ogunseitan, O. A., & Tang, Y. (2022). Medical waste: Current challenges and future opportunities for sustainable management. Critical Reviews in Environmental Science and Technology, 52(11), 2000-2022.
- Janik-Karpinska, E., Brancaleoni, R., Niemcewicz, M., Wojtas, W., Foco, M., Podogrocki, M., & Bijak, M. (2023, January). Healthcare waste—a serious problem for global health. In Healthcare (Vol. 11, No. 2, p. 242). MDPI.
- Hosseinzadeh, A., Hayati, R., Alinejad, N., & Badeenezhad, A. (2023). Main challenges caused by the epidemic on hospital waste management and their control methods: A case study based on the experience of the Covid-19 pandemic. Case Studies in Chemical and Environmental Engineering, 8, 100441.
- Chen, C., Chen, J., Fang, R., Ye, F., Yang, Z., Wang, Z., … & Tan, W. (2021). What medical waste management system may cope With COVID-19 pandemic: Lessons from Wuhan. Resources, Conservation and Recycling, 170, 105600.