Kontekst badania
Sektor ochrony zdrowia jest jednym z największych źródeł emisji gazów cieplarnianych, odpowiadając za około 5% globalnych rocznych emisji CO₂. Bloki operacyjne generują 20-30% wszystkich odpadów szpitalnych, z których większość pochodzi z materiałów jednorazowego użytku, takich jak opakowania z tworzywa sztucznego i papieru. Niewłaściwa segregacja odpadów prowadzi do nadmiernych kosztów gospodarki odpadami oraz zwiększa emisję dwutlenku węgla. W ramach działań proekologicznych szpital Hospital Universitari Mútua Terrassa w Hiszpanii wdrożył program Compromís Verd, którego celem jest redukcja śladu węglowego działalności medycznej poprzez lepszą segregację i recykling odpadów w salach operacyjnych.
Cele i hipotezy
Badanie miało na celu ocenę wpływu wielopoziomowej interwencji na poprawę segregacji odpadów niebezpiecznych (tworzywa sztuczne i papier) w okresie okołooperacyjnym oraz redukcję śladu węglowego szpitala. Postawiono hipotezę, że motywacyjne szkolenia personelu oraz zmiany organizacyjne pozwolą na skuteczniejszą segregację odpadów i zmniejszenie emisji CO₂.
Metody badawcze
Badanie miało charakter prospektywnej interwencji porównawczej przed i po wdrożeniu programu, bez grupy kontrolnej. Zostało przeprowadzone w bloku operacyjnym szpitala Mútua Terrassa w Katalonii w latach 2023-2024. Etapy badania: faza 1 (maj 2023) – brak segregacji odpadów, faza 2 (czerwiec-wrzesień 2023) – pilotażowe wdrożenie segregacji, faza 3 (październik-grudzień 2023) – pełna implementacja nowego systemu, faza końcowa (luty 2024 – obecnie) – analiza skuteczności interwencji. Badaniem objęto 320 pracowników bloku operacyjnego, w tym pielęgniarki, chirurgów, anestezjologów, techników medycznych oraz personel sprzątający. Narzędzia badawcze: kwestionariusze dla personelu medycznego oceniające poziom wiedzy, motywację i zaangażowanie w segregację; checklisty operacyjne monitorujące proces segregacji odpadów; pomiary ilościowe – waga i objętość posegregowanych odpadów; obliczenia śladu węglowego.
Rezultaty badań i ich interpretacja
Poprawa segregacji odpadów na salach operacyjnych. Analiza porównawcza poszczególnych faz badania wykazała istotną poprawę segregacji odpadów. Przed wdrożeniem interwencji wszystkie odpady były traktowane jako zmieszane, co powodowało wysokie koszty utylizacji i znaczące emisje CO₂. Po wdrożeniu programu udało się przekierować znaczną część odpadów do recyklingu. Wyniki wdrożenia segregacji: średnia liczba worków z posegregowanymi odpadami na dzień wzrosła z 0 do 116, średnia masa segregowanych odpadów na tydzień zwiększyła się do 586 kg, co oznacza istotne odciążenie systemu utylizacji odpadów zmieszanych, największy udział w odpadach segregowanych stanowiły plastiki medyczne (np. opakowania sterylne, butelki po płynach infuzyjnych).
Tabela 1. Ilość posegregowanych odpadów w poszczególnych fazach badania
| Faza badania | Worki/dzień | Worki/tydzień | Masa odpadów (kg/dzień) | Masa odpadów (kg/tydzień) |
| Faza 1 (brak segregacji) | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Faza 2 (pilotaż) | 140 | 700 | 107,4 | 537 |
| Faza 3 (pełna implementacja) | 116 | 580 | 117,2 | 586 |
Redukcja śladu węglowego szpitala. Wdrożenie programu segregacji pozwoliło zmniejszyć emisję CO₂ aż o 85%. Wyniki dotyczące ograniczania śladu węglowego: przed interwencją szpital generował 534,6 kg CO₂ tygodniowo na skutek spalania odpadów zmieszanych, po wdrożeniu segregacji emisja spadła do 79,1 kg CO₂ tygodniowo, największa redukcja emisji dotyczyła odpadów plastikowych, które po prawidłowej segregacji mogły być poddane recyklingowi zamiast spalania.
Tabela 2. Redukcja emisji CO₂ w wyniku poprawy segregacji
| Faza badania | Emisja CO₂ (kg/dzień) | Emisja CO₂ (kg/tydzień) | Redukcja emisji (%) |
| Faza 1 (brak segregacji) | 106,9 | 534,6 | 0% |
| Faza 2 (pilotaż) | 70,6 | 489,9 | 8% |
| Faza 3 (pełna implementacja) | 15,8 | 79,1 | 85% |
Zmiana świadomości ekologicznej personelu. Jednym z kluczowych elementów badania było zaangażowanie personelu medycznego w proces segregacji odpadów. 141 pracowników (44,4% zespołu operacyjnego) wypełniło kwestionariusze dotyczące świadomości ekologicznej przed i po interwencji. Przed wdrożeniem programu tylko 35% pracowników deklarowało, że aktywnie segreguje odpady w życiu prywatnym. Po wdrożeniu interwencji aż 92% personelu uważało, że segregacja odpadów powinna być standardem na wszystkich oddziałach szpitalnych.
Tabela 3. Ocena świadomości personelu na temat segregacji odpadów
| Pytanie | Przed wdrożeniem (%) | Po wdrożeniu (%) |
| Czy wiesz, jak prawidłowo segregować odpady? | 42% | 97% |
| Czy segregujesz odpady w życiu prywatnym? | 35% | 89% |
| Czy uważasz, że szpitale powinny wdrożyć system segregacji? | 71% | 100% |
| Czy segregacja odpadów opóźnia twoją pracę? | 54% twierdziło, że tak | 13% twierdziło, że tak |
Analiza wpływu recyklingu na koszty szpitala. Poprawa segregacji odpadów nie tylko przyczyniła się do zmniejszenia emisji CO₂, ale również zredukowała koszty zarządzania odpadami w szpitalu. Koszt unieszkodliwiania odpadów zmieszanych wynosił średnio 280 EUR za tonę. Koszt przetwarzania odpadów segregowanych do recyklingu wynosił tylko 70 EUR za tonę. Przeniesienie 586 kg odpadów tygodniowo do recyklingu pozwoliło zaoszczędzić średnio 61 000 EUR rocznie.
Tabela 4. Oszczędności wynikające z poprawy segregacji
| Rodzaj odpadów | Koszt utylizacji (EUR/tona) | Średnia ilość (tony/rok) | Roczny koszt (EUR) |
| Odpady zmieszane (przed segregacją) | 280 | 30 | 8 400 |
| Odpady poddane recyklingowi (po segregacji) | 70 | 30 | 2 100 |
| Oszczędność roczna | 6 300 EUR |
Wnioski
Przeprowadzona interwencja znacząco poprawiła efektywność segregacji odpadów na salach operacyjnych, co bezpośrednio przełożyło się na redukcję śladu węglowego i obniżenie kosztów unieszkodliwiania odpadów. Dzięki wdrożeniu systemu selektywnej zbiórki surowców wtórnych ograniczono ilość odpadów zmieszanych, co pozwoliło na ich skuteczniejszy recykling oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych związanych ze spalaniem odpadów. Kluczowym czynnikiem sukcesu okazała się zmiana postaw personelu medycznego. Szkolenia oraz lepsza organizacja procesu segregacji istotnie podniosły poziom świadomości ekologicznej pracowników, co przełożyło się na ich większe zaangażowanie w realizację nowych zasad zarządzania odpadami. Personel medyczny nie tylko zaakceptował wprowadzone zmiany, ale także dostrzegł ich pozytywne skutki zarówno dla środowiska, jak i dla funkcjonowania szpitala. Największą poprawę zauważono w zakresie redukcji emisji CO₂ – wdrożenie prawidłowej segregacji plastiku i innych odpadów pozwoliło na zmniejszenie emisji dwutlenku węgla aż o 85%. Oznacza to znaczącą poprawę w zakresie wpływu szpitala na środowisko, co wpisuje się w globalne dążenia do zrównoważonego rozwoju i zmniejszania negatywnego oddziaływania sektora ochrony zdrowia na klimat. Uzyskane wyniki sugerują, że wdrożenie podobnych systemów segregacji odpadów w innych placówkach medycznych mogłoby znacząco zmniejszyć ich ślad węglowy oraz ograniczyć ilość generowanych odpadów poddawanych kosztownej utylizacji. Jest to szczególnie istotne w kontekście strategii dekarbonizacji systemu ochrony zdrowia i konieczności ograniczenia emisji związanych z działalnością szpitali. Projekty oparte na zmianach behawioralnych i aktywnym zaangażowaniu personelu mogą stanowić skuteczne narzędzie redukcji negatywnego wpływu placówek medycznych na środowisko, jednocześnie przynosząc korzyści finansowe i operacyjne.
Ograniczenia zakresu badawczego
Brak grupy kontrolnej, co utrudnia precyzyjne określenie efektu interwencji w porównaniu z naturalnymi zmianami w zarządzaniu odpadami. Niepełne dane dotyczące wcześniejszego poziomu generowania odpadów – szpital posiadał tylko globalne statystyki dotyczące wszystkich oddziałów. Potrzeba dłuższego okresu obserwacji w celu oceny długoterminowego wpływu programu.
Artykuł opublikowany w Journal of Clinical Nursing.