Kontekst badania
Zakażenia szpitalne stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego i efektywności opieki medycznej. WHO szacuje, że są one drugą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie. W samej Anglii około 300 000 osób rocznie nabywa zakażenia związane z opieką zdrowotną, co generuje koszt ok. 1 miliarda funtów rocznie dla NHS. Higiena rąk uznawana jest za najprostszy, najbardziej opłacalny i skuteczny sposób zapobiegania tym infekcjom, jednak mimo zaleceń WHO z 2009 i 2020 roku przestrzeganie zasad pozostaje problematyczne, zwłaszcza po początkowym wzroście przestrzegania na początku pandemii COVID-19.
Cele i hipotezy
Celem przeglądu literatury było zidentyfikowanie najskuteczniejszych metod promowania higieny rąk wśród personelu medycznego w celu redukcji częstości występowania zakażeń szpitalnych. Zakładano, że wdrożenie edukacji, obserwacji oraz systemów przypomnień może poprawić przestrzeganie zasad i tym samym zmniejszyć liczbę zakażeń szpitalnych.
Metody badawcze
Przeszukiwanie literatury przeprowadzono w bazach AMED, British Education Index, CINAHL Ultimate, ERIC i MEDLINE, z wykorzystaniem formatu PICO i schematu PRISMA. Początkowo odnaleziono 33 artykuły (2014–2024), z czego po ocenie jakości wybrano ostatecznie 6 badań z lat 2017–2024. Uwzględniono badania ilościowe i mieszane, skupiające się na obserwacji klinicznej, edukacji oraz systemach przypominających.
Rezultaty badań i ich interpretacja
Rezultaty badań i ich interpretacja
W analizie końcowej uwzględniono sześć badań empirycznych o zróżnicowanej metodologii – cztery badania miały charakter ilościowy, a dwa były badaniami mieszanymi. Wszystkie dotyczyły skuteczności różnych form interwencji mających na celu promowanie higieny rąk wśród personelu medycznego jako sposobu na ograniczenie liczby zakażeń szpitalnych. W ramach analizy wyłoniono trzy główne obszary działań skutecznych w podnoszeniu standardów higieny rąk: edukację i rozwój wiedzy, obserwację bezpośrednią oraz stosowanie systemów przypominających.
Edukacja i rozwój wiedzy
Badania wskazują, że poziom wiedzy i świadomości dotyczącej higieny rąk odgrywa zasadniczą rolę w skutecznym zapobieganiu zakażeniom. W jednym z badań, w którym uczestniczyli studenci medycyny (262 osoby), zebrano 250 kwestionariuszy wiedzy oraz 238 samoocen. Wyniki ujawniły niski poziom wiedzy uczestników w zakresie zasad higieny rąk i zakażeń szpitalnych. Pomimo że 72,2 procent studentów deklarowało, iż przestrzega zasad higieny, a 62,5 procent oceniało swoje postępowanie jako wzorowe, żaden ze studentów nie uzyskał wysokiej oceny w teście wiedzy. Program nauczania zawierał bardzo niewiele treści związanych z higieną rąk, co mogło mieć wpływ na te wyniki.
W innym badaniu oceniano percepcję pacjentów i działania pielęgniarek w zakresie promowania higieny rąk. Choć aż 97 procent personelu deklarowało, że zachęca pacjentów do stosowania higieny rąk, tylko 53 procent pacjentów poczuło się do tego faktycznie zachęcanych na początku badania, a do końca interwencji odsetek ten spadł do 46 procent. Oznacza to, że istnieje rozbieżność między tym, co personel uważa, że robi, a tym, co realnie postrzegają pacjenci. To również podkreśla potrzebę stałej edukacji i konsekwentnego wzmacniania działań promujących higienę.
Bezpośrednia obserwacja
Cztery badania wykorzystały metodę obserwacji bezpośredniej jako narzędzie monitorowania i promowania przestrzegania zasad higieny rąk w praktyce klinicznej. Jedno z badań obejmowało 480 943 obserwacji prowadzonych przez 78 przeszkolonych obserwatorów na przestrzeni czterech lat w dużym szpitalu akademickim. W wyniku interwencji odnotowano wzrost przestrzegania zasad higieny rąk z poziomu 64,78 procent do 90,51 procent, co towarzyszyło spadkowi liczby zakażeń związanych z opieką zdrowotną. W innym długoterminowym badaniu, w którym dokonano 52 115 obserwacji w ciągu pięciu lat, zauważono również istotny spadek częstości zakażeń. Początkowo dane zbierano ręcznie, później wprowadzono system elektroniczny, co usprawniło proces monitorowania. Zidentyfikowano także efekt Hawthorne’a – poprawę zachowania personelu wynikającą ze świadomości bycia obserwowanym, co pozytywnie wpływało na przestrzeganie zasad higieny. Inne badanie, prowadzone przez pięć lat na oddziale neurotraumatologicznym, wykazało pozytywną korelację pomiędzy zwiększeniem częstotliwości mycia rąk a spadkiem liczby zakażeń, choć brakowało w nim szczegółowych danych liczbowych dotyczących liczby obserwacji. W jeszcze jednym badaniu porównano skuteczność tradycyjnej obserwacji bezpośredniej z działaniem elektronicznego systemu przypominającego. Przy obserwacji bezpośredniej przestrzeganie higieny rąk wynosiło 49,1 procent, natomiast przy zastosowaniu systemu elektronicznego wzrosło do 89,2 procent. Równolegle zaobserwowano spadek liczby zakażeń z poziomu 31,89 procent do 18,43 procent.
Systemy przypominające i wsparcie technologiczne
Systemy przypominające, zarówno w formie elektronicznej, jak i wizualnej (np. plakaty, komunikaty), odegrały istotną rolę w podnoszeniu standardów higieny rąk. W jednym z badań wdrożono elektroniczny system przypominający o konieczności dezynfekcji rąk, który jednocześnie rejestrował aktywność personelu. Interwencja trwała cztery miesiące, a zaobserwowany spadek liczby zakażeń utrzymywał się nawet po zakończeniu testu. Niemniej jednak napotkano trudności związane z akceptacją systemu – niektórzy pracownicy (w tym lekarze) odmówili udziału, obawiając się nieustannego monitorowania.
Inne interwencje opierały się na przypomnieniach werbalnych lub wizualnych, które stanowiły element szerszych strategii obejmujących także edukację i obserwację bezpośrednią. Współdziałanie różnych metod, wzajemne ich uzupełnianie oraz bieżące wsparcie personelu okazały się kluczowe dla trwałej zmiany zachowań.
Wnioski
Badania potwierdziły skuteczność edukacji, obserwacji i systemów przypominających w poprawie higieny rąk i redukcji zakażeń szpitalnych. Szczególnie skuteczne okazały się podejścia multimodalne łączące różne strategie: szkolenia, plakaty, narzędzia elektroniczne i bezpośrednią informację zwrotną. Rekomenduje się regularne szkolenia, audyty i przypomnienia, a także włączenie pacjentów i studentów w działania edukacyjne.
Ograniczenia zakresu badawczego
Większość badań była ograniczona do pojedynczych jednostek (oddziały, szpitale) i małych próbek, co ogranicza ich uogólnienie. Niektóre badania nie uwzględniały trwałości efektów po zakończeniu interwencji. Różnorodność metod i populacji utrudniała porównywalność wyników. Nie wszystkie badania szczegółowo analizowały typy zakażeń, co ogranicza precyzję wniosków. Podsumowując, przegląd literatury ukazuje, że skuteczna promocja higieny rąk wśród personelu medycznego wymaga kompleksowego podejścia, ciągłej edukacji i zaangażowania całego zespołu klinicznego.
Artykuł opublikowano w Journal of Nursing Theory and Practice.