Higiena rąk jest uznawana za podstawowy element kontroli zakażeń w placówkach medycznych. To jedna z najprostszych, a zarazem najbardziej skutecznych metod ograniczania transmisji drobnoustrojów. Codzienna praktyka pokazuje jednak, że rzeczywiste przestrzeganie higieny rąk przez personel jest znacznie niższe od oczekiwanego. Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała pięć kluczowych momentów higieny rąk, czyli sytuacji, w których ręce należy bezwzględnie umyć wodą z mydłem lub zdezynfekować środkiem na bazie alkoholu [1]. Obejmują one m.in. kontakt z pacjentem, wykonywanie procedur, kontakt z płynami ustrojowymi oraz otoczeniem chorego. To właśnie te momenty są podstawą do mierzenia przestrzegania higieny rąk. Badania obserwacyjne prowadzone na oddziałach szpitalnych pokazują, że mycie lub dezynfekcja rąk występuje w zaledwie 30–60% wymaganych sytuacji [2,3]. Architekci i inżynierowie powinni mieć świadomość, że projektując układ i wyposażenie szpitala, wpływają na zachowania personelu. Kluczowe staje się więc pytanie, czy rozmieszczenie umywalek może realnie poprawić przestrzeganie higieny rąk.
Odległość i widoczność a korzystanie z umywalek
Jedno z najbardziej precyzyjnych badań w tym zakresie przeprowadzono w szpitalu w Montrealu. Przeanalizowano tam 247 sytuacji wymagających umycia rąk po kontakcie z pacjentami objętymi izolacją. Okazało się, że mycie rąk nastąpiło tylko w 14,2% przypadków [4] .Ścisła analiza pokazała jednak, że kluczowe znaczenie miała odległość i widoczność umywalki. Mediana odległości między strefą pacjenta a najbliższą umywalką wynosiła 13,1 m. Każdy dodatkowy metr dystansu zmniejszał prawdopodobieństwo umycia rąk o około 10%. Gdy umywalka znajdowała się w linii wzroku od łóżka pacjenta, higienę rąk przestrzegano w 25,6% przypadków. Gdy dojście wymagało trzech zakrętów o 90°, nie odnotowano ani jednego przypadku umycia rąk. Zbliżone wyniki uzyskano w Stanach Zjednoczonych na oddziale chirurgii transplantacyjnej. Wprowadzenie dwóch dodatkowych, dobrze widocznych umywalek spowodowało istotny wzrost odsetka prawidłowego mycia rąk zarówno wśród personelu, jak i odwiedzających [5]. Wniosek z tych badań jest jednoznaczny: z perspektywy inżynierskiej liczy się nie tylko liczba umywalek, ale także ich rozmieszczenie w polu widzenia i w naturalnym ciągu komunikacyjnym.
Paradoksy nowoczesnego projektowania
Można by przypuszczać, że większa liczba i lepsze usytuowanie umywalek automatycznie poprawią przestrzeganie higieny rąk. Doświadczenia ze szpitala w Australii pokazują jednak, że rzeczywistość jest bardziej złożona. Po przeprowadzce do nowego budynku, w którym żadna czynność kliniczna nie odbywała się dalej niż 5 metrów od umywalki, oczekiwano wyraźnej poprawy. W starym obiekcie odległości te sięgały nawet 30 metrów. Początkowo faktycznie zanotowano wzrost przestrzegania higieny o 9–24% w różnych oddziałach, ale po dziewięciu miesiącach poziom mycia rąk powrócił niemal do stanu wyjściowego [6]. Jeszcze bardziej zaskakujące były obserwacje amerykańskie. W nowym budynku szpitalnym, mimo zwiększonej liczby umywalek i ich lepszego rozmieszczenia, przestrzeganie higieny spadło z 53% do 23% [7]. Te przykłady pokazują, że infrastruktura nie jest czynnikiem samowystarczalnym i może nie przynieść trwałej zmiany bez wsparcia organizacyjnego.
Czynniki organizacyjne i kulturowe silniejsze od infrastruktury
Dla zrozumienia tych wyników konieczne jest spojrzenie szerzej na bariery, z którymi mierzy się personel medyczny. Na oddziałach intensywnej terapii jednym z najczęściej wskazywanych ograniczeń jest czas. Pełne stosowanie procedur higieny rąk wiąże się z istotnym wydłużeniem pracy przy pacjencie [2]. W efekcie część sytuacji wymagających higieny rąk jest pomijana. Do tego dochodzą czynniki fizjologiczne – ponad połowa pracowników deklaruje problemy skórne wynikające z częstego mycia rąk [2]. Badania pokazują również, że użycie rękawiczek jednorazowych często bywa błędnie postrzegane przez personel medyczny jako wystarczające zabezpieczenie, co zmniejsza przestrzeganie protokołów higieny rąk nawet o 25% [6]. Wykazano również, że zachowania dotyczące higieny rąk są silnie uzależnione od wzorców obserwowanych przez młodszy personel. Jeśli doświadczeni pracownicy nie myją rąk, studenci i nowi członkowie zespołu również pomijają ten obowiązek [8].
Wnioski dla i inżynierów
Wszystko to pokazuje, że choć rozmieszczenie umywalek jest ważne, to samo w sobie nie wystarczy – jego znaczenie ograniczają czynniki organizacyjne i behawioralne. Z inżynierskiego punktu widzenia, optymalny dystans między strefą pacjenta a umywalką nie powinien przekraczać kilku metrów, a przekroczenie 10–15 m znacząco zmniejsza szanse na jej użycie. Umiejscowienie powinno zapewniać widoczność bezpośrednio z sali pacjenta, a dojście musi być proste, pozbawione barier i zakrętów. Równie istotne jest zapewnienie ergonomii: umywalki powinny być na odpowiedniej wysokości, pozbawione otaczającego bałaganu i łatwo dostępne. Inżynierowie powinni pamiętać, że umywalka niewłaściwie wkomponowana w przestrzeń może stać się w praktyce „martwym” elementem infrastruktury, mimo że formalnie spełnia normy.
Literatura
1. Afework, A.; Tamene, A. Uncovering the Obstacles: A Comprehensive Analysis of Barriers to Hand Hygiene Adherence among Healthcare Providers: A Systematic Review. BMC Infect Dis 2025, 25, 502, doi:10.1186/s12879-025-10924-4.
2. Ungar, R.; Gur-Arie, R.; Heriot, G.S.; Jamrozik, E. Burdens of Infection Control on Healthcare Workers: A Scoping Review. Journal of Hospital Infection 2024, 146, 76–81, doi:10.1016/j.jhin.2023.12.003.
3. Ellingson, K.; Haas, J.P.; Aiello, A.E.; Kusek, L.; Maragakis, L.L.; Olmsted, R.N.; Perencevich, E.; Polgreen, P.M.; Schweizer, M.L.; Trexler, P.; et al. Strategies to Prevent Healthcare-Associated Infections through Hand Hygiene. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 2014, 35, 937–960, doi:10.1086/677145.
4. Deyneko, A.; Cordeiro, F.; Berlin, L.; Ben-David, D.; Perna, S.; Longtin, Y. Impact of Sink Location on Hand Hygiene Compliance after Care of Patients with Clostridium Difficile Infection: A Cross-Sectional Study. BMC Infect Dis 2016, 16, 203, doi:10.1186/s12879-016-1535-x.
5. Zellmer, C.; Blakney, R.; Van Hoof, S.; Safdar, N. Impact of Sink Location on Hand Hygiene Compliance for Clostridium Difficile Infection. American Journal of Infection Control 2015, 43, 387–389, doi:10.1016/j.ajic.2014.12.016.
6. Whitby, M.; McLaws, M.-L. Handwashing in Healthcare Workers: Accessibility of Sink Location Does Not Improve Compliance. Journal of Hospital Infection 2004, 58, 247–253, doi:10.1016/j.jhin.2004.07.024.
7. Steinberg, J.P.; Denham, M.E.; Zimring, C.; Kasali, A.; Hall, K.K.; Jacob, J.T. The Role of the Hospital Environment in the Prevention of Healthcare-Associated Infections by Contact Transmission. HERD 2013, 7, 46–73, doi:10.1177/193758671300701S06.
8. Snow, M.; White, G.L.; Alder, S.C.; Stanford, J.B. Mentor’s Hand Hygiene Practices Influence Student’s Hand Hygiene Rates. American Journal of Infection Control 2006, 34, 18–24, doi:10.1016/j.ajic.2005.05.009.