Kontekst badania
Chirurgia jako jeden z najbardziej zasobochłonnych obszarów ochrony zdrowia, generuje znaczne ilości odpadów i emisji gazów cieplarnianych. W salach operacyjnych zużywa się znaczną ilość sprzętu jednorazowego, energii oraz materiałów medycznych, co sprawia, że są one odpowiedzialne za znaczną część śladu węglowego placówek zdrowotnych. Pomimo rosnącej świadomości problemu, wdrażanie praktyk zrównoważonego rozwoju w środowisku chirurgicznym pozostaje ograniczone. Zrozumienie postaw, obaw oraz gotowości zespołów operacyjnych do działania proekologicznego może stanowić klucz do skutecznego wprowadzenia zmian.
Cele i hipotezy
Celem badania było zidentyfikowanie barier i czynników sprzyjających wdrażaniu praktyk zrównoważonego rozwoju w chirurgii z perspektywy zespołów operacyjnych. Zakładano, że istnieje rozbieżność między gotowością personelu do działania a rzeczywistą implementacją praktyk ekologicznych, wynikająca głównie z ograniczeń organizacyjnych, braku czasu oraz niejasności co do procedur.
Metody badawcze
Przeprowadzono badanie jakościowe oparte na metodologii fenomenologicznej, które objęło piętnaście pogłębionych wywiadów indywidualnych z członkami zespołów operacyjnych w dwóch szpitalach w Barcelonie. Uczestnikami byli chirurdzy, pielęgniarki operacyjne, anestezjolodzy oraz personel pomocniczy. Dane analizowano przy użyciu metody analizy tematycznej, identyfikując główne motywy, postawy i przekonania dotyczące zrównoważonego rozwoju w praktyce chirurgicznej.
Rezultaty badań i ich interpretacja
Z przeprowadzonych pogłębionych wywiadów indywidualnych wyłoniły się cztery główne tematy dotyczące postrzegania i wdrażania zrównoważonych praktyk przez zespoły operacyjne. Wyniki wskazują na silną dychotomię między postawą proekologiczną personelu a ograniczeniami systemowymi, które hamują rzeczywiste działania.
Świadomość i uznanie potrzeby zmian. Wszyscy uczestnicy wywiadów (15/15) zgodzili się ze stwierdzeniem, że opieka zdrowotna – a w szczególności działalność bloków operacyjnych – generuje znaczne ilości odpadów, które można by ograniczyć. Cytaty takie jak: „Wiem, że generujemy za dużo plastiku i odpadów, ale nikt nie mówi, co z tym zrobić” – wskazują na istnienie świadomości problemu, ale też brak jasno określonych strategii działania. 13 na 15 respondentów przyznało, że chciałoby działać bardziej ekologicznie, jednak nie wiedzą, jak to robić w praktyce przy zachowaniu bezpieczeństwa pacjenta.
Bariery organizacyjne i strukturalne. Najczęściej wskazywaną barierą był brak czasu i personelu. W opinii respondentów, procedury ekologiczne są postrzegane jako „dodatkowe zadania”, które kolidują z rytmem pracy sali operacyjnej. 10 uczestników zwróciło uwagę na nieintuicyjne rozmieszczenie pojemników do segregacji, co zniechęca do ich używania. Cytat: „W teorii mamy różne pojemniki, ale często nie wiemy, gdzie wrzucić konkretny odpad, a czas nagli”. Dodatkowo 11 z 15 badanych wskazało brak materiałów informacyjnych lub szkoleń na temat recyklingu w ich miejscu pracy. Brak przypisanej odpowiedzialności systemowej. Uczestnicy często wyrażali poczucie, że działania ekologiczne są „czyjąś inną odpowiedzialnością” – najczęściej kierownictwa lub działu zarządzania odpadami. Tylko 3 osoby stwierdziły, że czują się osobiście odpowiedzialne za segregację odpadów. Cytat: „Nie jesteśmy decyzyjni, nie my ustalamy zasady, my tylko wykonujemy procedury”. To wskazuje na silną potrzebę stworzenia ram odpowiedzialności – przypisania roli „ambasadora zielonej chirurgii” lub włączenia ekologii do standardowych protokołów pracy.
Potencjał motywacyjny i edukacyjny. Pomimo wymienionych barier, badani wykazali dużą otwartość na zmiany – 12 respondentów zadeklarowało chęć uczestnictwa w szkoleniach dotyczących zrównoważonej chirurgii. Cytaty: „Gdyby ktoś wytłumaczył, jak to robić bezpiecznie i szybko, na pewno bym się zaangażował”. Większość ankietowanych zgodziła się, że wprowadzenie proekologicznych zasad do codziennej praktyki nie byłoby problemem, o ile nie wydłużałoby czasu operacji i nie wiązało się z ryzykiem.
Wnioski
Wyniki pokazują jasno, że: zespoły operacyjne mają świadomość negatywnego wpływu swojej pracy na środowisko i deklarują gotowość do zmian, główne bariery mają charakter systemowy – dotyczą organizacji pracy, braku szkoleń, sprzętu i jasnych wytycznych, brak przypisania odpowiedzialności osłabia indywidualne zaangażowanie, nawet u osób pozytywnie nastawionych, istnieje potencjał do szybkich zmian poprzez edukację i wsparcie organizacyjne, bez konieczności wprowadzania kosztownych reform.
Ograniczenia zakresu badawczego
Badanie miało charakter jakościowy i obejmowało ograniczoną liczbę uczestników z dwóch placówek medycznych w Barcelonie, co ogranicza możliwość uogólnienia wyników. Dodatkowo, deklaracje respondentów nie zostały skonfrontowane z obserwacją rzeczywistych praktyk, co mogłoby wzbogacić analizę rozbieżności między postawami a działaniami.
Artykuł opublikowany w Corporate Social Responsibility and Environmental Management.