Kontekst badania
Gospodarka odpadami medycznymi stanowi kluczowy obszar działań instytucji opieki zdrowotnej z uwagi na zagrożenia biologiczne, chemiczne i radiologiczne. Skala problemu nasiliła się podczas pandemii COVID-19, prowadząc do gwałtownego wzrostu ilości odpadów niebezpiecznych. Pomimo istnienia przepisów krajowych i międzynarodowych, wciąż obserwuje się istotne luki w segregacji, szkoleniach personelu oraz nadzorze nad usługami utylizacyjnymi, co rodzi potrzebę opracowania narzędzi wspomagających decyzje w zakresie optymalnego zarządzania tymi odpadami.
Cele i hipotezy
Celem badania było określenie i uszeregowanie najważniejszych kryteriów i podkryteriów zarządzania odpadami medycznymi w kontekście operacyjnym i zarządczym, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa brazylijskiego i norm międzynarodowych. Zakładano, że metoda AHP pozwoli na wyznaczenie hierarchii elementów kluczowych dla skutecznego i bezpiecznego funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami medycznymi.
Metody badawcze
Badanie zastosowało metodę analitycznego procesu hierarchicznego (AHP), umożliwiającą ocenę złożonych problemów decyzyjnych poprzez uszeregowanie kryteriów według ich względnej ważności. Analizie poddano 10 głównych kryteriów oraz 66 podkryteriów, które oceniano na podstawie opinii 14 ekspertów z różnych instytucji związanych z ochroną zdrowia i gospodarką odpadami w stanie Minas Gerais w Brazylii. Ocen dokonywano w arkuszach kalkulacyjnych Excel z wykorzystaniem wag geometrycznych, przy zachowaniu zgodności i spójności ocen.
Rezultaty badań i ich interpretacja
Wyniki analizy AHP pozwoliły na szczegółowe uszeregowanie 10 głównych kryteriów i 66 podkryteriów związanych z zarządzaniem odpadami medycznymi. Wśród głównych kategorii najwyższy priorytet nadano „Usługom zbierania i przetwarzania odpadów” (13,4%), gdzie kluczowym wskaźnikiem okazała się liczba kar środowiskowych (32,2%). Ta wysoka waga podkreśla znaczenie zgodności z przepisami ochrony środowiska oraz konieczność unikania sankcji finansowych i prawnych, które często wynikają z błędów w logistyce i przetwarzaniu odpadów niebezpiecznych.
Drugim w kolejności kryterium było „Najlepsze przeznaczenie odpadów biologicznych” (13,3%), wskazujące na potrzebę zapewnienia właściwego unieszkodliwiania i odzysku materiałów, aby zminimalizować ryzyko sanitarno-epidemiologiczne i ograniczyć emisje środowiskowe. „Monitorowanie planu gospodarowania odpadami medycznymi” (12,7%) zajęło trzecie miejsce, co potwierdza wagę regularnego nadzoru i ewaluacji wdrożonych procedur.
W części zarządczej na pierwszy plan wysunęło się wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego (34,2%), stanowiące fundament dla zrównoważonego rozwoju szpitali. Znaczące były także rejestracja wskaźników (23,9%) oraz stosowanie arkuszy zarządzania ryzykiem (22,1%), co podkreśla potrzebę standaryzacji i ciągłego doskonalenia działań.
W wymiarze operacyjnym najwyższe znaczenie przypisano Planowi Gospodarowania Odpadami Medycznymi (40,8%), który stanowi podstawowy dokument regulujący wszelkie działania w tym zakresie. Kolejne miejsca zajęły: schemat przepływu operacyjnego (30%) oraz procedury operacyjne (29,2%).
Wśród konkretnych działań najważniejsze było przestrzeganie zasad segregacji (17,3%), które – jak wskazano – może przyczynić się do zmniejszenia objętości odpadów niebezpiecznych nawet o 42%. Odpowiednia segregacja była szczególnie istotna dla grupy A (biologiczne odpady zakaźne), gdzie błędy w klasyfikacji mogą skutkować dodatkowymi kosztami i zagrożeniami zdrowotnymi.
Autorzy badania podkreślili też wagę edukacji i szkoleń personelu, zwłaszcza w kontekście zapobiegania wypadkom i poprawy przestrzegania procedur. Wysokie oceny uzyskały również elementy związane z zaangażowaniem kadry kierowniczej, co sugeruje, że bez aktywnego udziału zarządu szpitala trudno o skuteczne wdrożenie polityki środowiskowej.
W badaniu wskazano również na znaczenie strategii gospodarki o obiegu zamkniętym – takich jak logistyka zwrotna, kompostowanie, ponowne użycie i recykling materiałów – jako sposobów na zmniejszenie kosztów i wpływu środowiskowego. Dla odpadów trudnych do unieszkodliwienia, zwłaszcza z podgrupy A4, rekomendowano kombinację spalania i składowania w wyspecjalizowanych jednostkach jako najbezpieczniejsze rozwiązanie.
Rezultaty badania stanowią kompleksową mapę priorytetów, które mogą zostać wykorzystane do tworzenia zintegrowanych systemów zarządzania odpadami medycznymi w szpitalach i innych jednostkach ochrony zdrowia.
Wnioski
Zastosowanie metody AHP pozwoliło na uporządkowanie i priorytetyzację elementów kluczowych dla skutecznego zarządzania odpadami medycznymi. Wyniki dostarczają użytecznych wskazówek dla menedżerów ochrony zdrowia oraz decydentów odpowiedzialnych za politykę środowiskową, uwzględniając aspekty organizacyjne, prawne, ekonomiczne i środowiskowe. Badanie podkreśla znaczenie planowania, monitorowania, szkoleń oraz zaangażowania kadry kierowniczej w budowaniu efektywnych i bezpiecznych systemów gospodarowania odpadami medycznymi.
Ograniczenia zakresu badawczego
Główne ograniczenia badania to stosunkowo mała i lokalna grupa ekspertów (14 osób z jednego regionu Brazylii), co ogranicza możliwość uogólnienia wyników. Dodatkowo, metoda AHP opiera się na subiektywnych ocenach uczestników, które mogą być podatne na uprzedzenia lub brak pełnej wiedzy o wszystkich aspektach systemu. Ponadto metoda nie uwzględnia wzajemnych powiązań między kryteriami, co może ograniczać jej zdolność do uchwycenia rzeczywistej złożoności zarządzania odpadami.
Artykuł opublikowano w Advances in Environmental and Engineering Research.