Kontekst badania
Placówki opieki zdrowotnej to jedne z najbardziej złożonych budynków, których celem – poza leczeniem – jest stworzenie środowiska sprzyjającego zdrowiu, rekonwalescencji i dobremu samopoczuciu pacjentów, personelu i odwiedzających. Wzrost zainteresowania koncepcją „środowisk sprzyjających leczeniu” łączy się z dowodami, że jakość środowiska wewnętrznego (IEQ – Indoor Environmental Quality) i czynniki projektowe wpływają na percepcję, samopoczucie i efektywność użytkowników. Dotychczasowe badania są jednak fragmentaryczne, często sprzeczne i rzadko integrują wiedzę z zakresu projektowania, oceny i sterowania środowiskiem wewnętrznym w kontekście indywidualnych potrzeb w placówkach ochrony zdrowia.
Cele i hipotezy
Celem pracy było opracowanie kompleksowych, zorientowanych na użytkownika ram oceny i sterowania środowiskiem wewnętrznym w placówkach ochrony zdrowia z perspektywy percepcji restytucyjnej (zdolności środowiska do wspierania zdrowienia i redukcji stresu). Cele szczegółowe obejmowały: Przegląd literatury dotyczącej oceny i sterowania środowiskiem wewnętrznym w placówkach ochrony zdrowia. Ocenę stanu badań w różnych kontekstach, scenariuszach i grupach użytkowników. Analizę wpływu środowiska na percepcję restytucyjną. Syntezę istniejących zachowań kontrolnych i modeli automatyzacji. Identyfikację wyzwań eksploatacyjnych oraz kierunków rozwoju. Opracowanie ram indywidualnej oceny środowiska i kompleksowego modelu sterowania.
Metody badawcze
Zastosowano systematyczny przegląd literatury (SLR) zgodny z wytycznymi PRISMA, uzupełniony krytycznym przeglądem literatury (CLR) w celu oceny jakościowej. Analizie poddano 249 artykułów z baz Scopus i Web of Science (1977–2024) dotyczących percepcji restytucyjnej w obiektach ochrony zdrowia. Przeprowadzono analizę scientometryczną (CiteSpace) oraz kategoryzację tematyczną obejmującą cztery główne obszary: badania nad percepcją restytucyjną, czynniki projektowe i IEQ, środki poprawy percepcji oraz metody sterowania środowiskiem.
Rezultaty badań i ich interpretacja
Analiza 249 publikacji wykazała, że percepcja restytucyjna w placówkach ochrony zdrowia jest kształtowana zarówno przez elementy projektowe, jak i parametry jakości środowiska wewnętrznego (IEQ). Wśród czynników projektowych kluczowe znaczenie mają: dekoracja – kolory, materiały, sztuka i umeblowanie wpływają na nastrój i poczucie komfortu; barwy inspirowane naturą i krajobrazowe obrazy działają kojąco; elementy naturalne – widok zieleni, ogrody i roślinność poprawiają samopoczucie i redukują stres; przestrzenność – układ funkcjonalny, wielkość pomieszczeń i organizacja przestrzeni decydują o prywatności, bezpieczeństwie i wygodzie.
W zakresie IEQ wyróżniono: środowisko wizualne – naturalne światło jest preferowane przez pacjentów i personel, choć potrzeby obu grup mogą się różnić; akustyka – hałas często przekracza normy WHO, obniża jakość snu i zwiększa stres; muzyka bywa korzystna, ale nie zawsze; środowisko termiczne – istotne dla komfortu, lecz trudne do ujednolicenia ze względu na indywidualne różnice; jakość powietrza – czystość, brak zanieczyszczeń i odpowiednia wilgotność mają znaczenie dla zdrowia i oceny środowiska. Obecnie dominują manualne metody regulacji, a automatyczne systemy sterowania są rzadkie, ograniczone i mało spersonalizowane. Istniejące standardy (np. WELL, LEED, ASHRAE) nie w pełni odpowiadają specyfice placówek medycznych i różnorodności potrzeb użytkowników. Wnioskiem jest potrzeba tworzenia zintegrowanych, indywidualnie dostosowanych systemów oceny i kontroli środowiska, łączących pomiary obiektywne z subiektywnymi preferencjami, aby wspierać proces leczenia i dobrostan personelu.
Wnioski
Autorzy proponują ramy oceny i sterowania środowiskiem wewnętrznym oparte na indywidualnych potrzebach, łączące projektowanie, ocenę IEQ i technologie automatyzacji. Wskazują konieczność badań interdyscyplinarnych oraz rozwoju metod ilościowej, spersonalizowanej oceny warunków wewnętrznych, aby lepiej wspierać zdrowienie pacjentów i dobrostan personelu.
Ograniczenia zakresu badawczego
Wyniki oparto na literaturze opublikowanej, co może ograniczać pełny obraz problemu. Proponowane ramy wymagają empirycznej walidacji. Zmienność kulturowa i geograficzna praktyk opieki zdrowotnej ogranicza uogólnienie wniosków.Dynamiczny rozwój technologii może wymagać częstej aktualizacji modelu.
Artykuł opublikowano w Results in Engineering.