Kontekst badania
Zranienia ostrymi narzędziami i igłami stanowią poważne i trwałe zagrożenie zawodowe dla personelu medycznego. Tego rodzaju urazy niosą ryzyko zakażenia wirusami przenoszonymi przez krew (HIV, HBV, HCV), a także skutkują kosztami bezpośrednimi i pośrednimi związanymi z leczeniem, nieobecnością w pracy i stresem psychologicznym. W USA notuje się rocznie ok. 385 000 takich zdarzeń. Pomimo wysiłków systemowych, problem pozostaje aktualny, szczególnie w środowisku sal operacyjnych.
Cele i hipotezy
Celem badania było zidentyfikowanie częstości występowania przypadków zakłuć i zranień wśród rezydentów lekarzy oraz pielęgniarek w akademickim szpitalu, a także określenie czynników sprzyjających takim urazom, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska sali operacyjnej. Zakładano, że rezydenci -zwłaszcza ci z chirurgicznych specjalizacji, doświadczają więcej urazów niż pielęgniarki, a znaczna ich część pozostaje niezgłoszona.
Metody badawcze
Badanie miało charakter dwufazowy: Retrospektywna analiza danych z lat 2020–2021 na podstawie zgłoszeń urazów w elektronicznej bazie pracowniczej, obejmująca 58 pielęgniarek i 63 rezydentów. Badanie przekrojowe z użyciem anonimowej, papierowej ankiety (35 pytań), rozprowadzonej wśród 76 rezydentów medycznych, mające na celu ocenę historii , czynników ryzyka, zachowań i zgłaszalności. Dane analizowano statystycznie z użyciem testów nieparametrycznych oraz porównano częstość urazów według specjalizacji, czasu zatrudnienia i rodzaju narzędzi.
Rezultaty badań i ich interpretacja
Wyniki badania potwierdziły, że rezydenci lekarze są bardziej narażeni na zakłucia niż pielęgniarki. Rezydenci zgłaszali ponad trzy razy więcej takich incydentów w przeliczeniu na liczbę osób rocznie (11 zakłuć na 100 osób/rok) w porównaniu do pielęgniarek (3,2 na 100 osób/rok). Po przeliczeniu względem godzin pracy ryzyko również było wyższe – 4 zakłucia na 100 000 godzin pracy dla rezydentów wobec 2 dla pielęgniarek.
Najwyższe ryzyko występowało w środowisku sali operacyjnej, zwłaszcza wśród rezydentów specjalizujących się w chirurgii ogólnej, otolaryngologii, neurochirurgii i ginekologii. Szczególnie narażeni byli rezydenci otolaryngologii – w tej grupie odnotowano aż 58 zakłuć na 100 osób rocznie, co było najwyższym wskaźnikiem spośród analizowanych specjalności. Najczęstszą przyczyną zakłuć były igły do szycia, które odpowiadały za 47% zgłaszanych urazów.
Analiza czasowa ujawniła dwa newralgiczne okresy zwiększonego ryzyka zakłuć – po 24 oraz po 48 miesiącach pracy. Może to wskazywać na krytyczne momenty w rozwoju zawodowym: pierwszy, kiedy młodzi lekarze zaczynają samodzielnie wykonywać procedury, oraz drugi, kiedy przejmują bardziej złożone i odpowiedzialne zadania kliniczne.
Niepokojącym zjawiskiem są również ryzykowne praktyki i niska zgłaszalność urazów. Aż 38% rezydentów zadeklarowało, że w ciągu ostatniego roku rekapturowało igły – czynność jednoznacznie uznawaną za niebezpieczną i odradzaną przez wytyczne epidemiologiczne. Co więcej, 41% rezydentów, którzy doznali zakłucia, nie zgłosiło tego faktu. Powody obejmowały: brak czasu na dokumentację, przekonanie o niskim ryzyku zakażenia, a w 16% przypadków – obawę, że zgłoszenie może negatywnie wpłynąć na ocenę ich pracy przez przełożonych.
W przeciwieństwie do lekarzy, pielęgniarki częściej doświadczały zakłuć w środowiskach oddziałowych – zwłaszcza na oddziałach zachowawczych i intensywnej terapii. Wynika to z różnic w obowiązkach, ekspozycji na igły oraz charakterze wykonywanych procedur.
Zebrane dane wskazują jednoznacznie, że doświadczenie kliniczne, specjalizacja i miejsce pracy są istotnymi czynnikami wpływającymi na ryzyko zakłuć. Wyniki badania ujawniają także poważne niedociągnięcia w zakresie zgłaszania urazów oraz potrzebę intensyfikacji działań edukacyjnych i systemowych w celu poprawy bezpieczeństwa personelu medycznego.
Wnioski
Badanie potwierdza, że rezydenci – zwłaszcza z chirurgicznych dziedzin -są szczególnie narażeni na zakłucia. Zasugerowano potrzebę: wdrożenia specjalnych interwencji w środowisku sali operacyjnej, modyfikacji sposobu obchodzenia się z ostrymi narzędziami, edukacji w zakresie zapobiegania urazom i promowania zgłaszalności. Wskazano również na potrzebę wdrożenia zmian systemowych oraz wsparcia ze strony lekarzy prowadzących w celu poprawy bezpieczeństwa i przejrzystości zgłaszania.
Ograniczenia zakresu badawczego
Dane retrospektywne opierały się na zgłoszeniach własnych pracowników, co mogło skutkować niedoszacowaniem liczby urazów (tzw. błąd pasywnego nadzoru). Ankieta była anonimowa, ale mogła być obarczona błędem odpowiedzi, np. niechęcią do ujawnienia zachowań niezgodnych z procedurami. Ograniczona liczba uczestników i jednocentryczne podejście (jeden szpital) zmniejszają możliwość uogólniania wyników.
Artykuł opublikowano w Journal of Hospital Administration